“Munduan zehar egindako ibilbide profesionalaren geure balorazinoa oso ona da”
ALDABA XV, núm. 179 (2013), 422-429
Testua eta argazkiak: Pedro Mari Gezuraga
Gernikako Jai-Alai Frontoia 1963an inauguratu zen eta Busturialdeko gazte askorentzat zesta punta eskola bihurtu zen eta hainbatek hartu zuen kirol hau euren ibilbide profesional moduan. Gehienentzat EEBBak zen ametsa orduan, baina munduan zehar beste leku askotan ere frontoiak zabaldu ziren eta arrakasta handia izan zuten.
Gaur egun, tamalez, kirol hau ez dago momentu onenak pasatzen eta ez dauka sasoi baten izan zuen ospea eta arrakasta. Gainbehera etorri den kirola da eta hor dabiltza kirol hau berpiztu nahian kirol mundu honetan dabiltzan profesionalek. Eskualde honetako herrietatik pilotari profesional asko Gernikako Jai Alai frontoitik atera ziren eta munduan zehar zabaldu zuten euskal kirol hau.
Muxikako herritik ere, garai horietan hainbat pilotari atera ziren: Enrike Berrojalbiz, Pedro Mari Sarduy, Ireneo Ajuriagojeaskoa, Jose Alberto Oar-Arteta (2011an hil zen), Pedro Mari Oar-Arteta, Jose Antonio Barandika eta beste batzuk, adibidez. Hauetariko batzuekin elkartu gara,orduko euren ibilbide profesionalean munduan zehar izan dituzten gorabeherak kontatzeko. Enrike Berrojalbiz, Pedro Mari Sarduy, Ireneo Ajuria eta Pedro Maria Oar-Arteta.
Gernikako frontoiak 50 urte bete ditu aurten eta honekin batera hasi zenuten zeuon zesta puntako ibilbidea. Zer gogoratzen duzue ordukoa?
[Enrike Berrojalbiz] Guretzat hasiera batean nobedade itzela izan zan dana. Ez zan pilota eskola bat egon orain ezagutzen dan moduan, baina hor entrenatzen gendun. Oso denbora laburrean egon ginen hor entrenatzen. Hasi eta gitxira, apur bat jokatzen hasi ginenean, joan ginen kanpora jokatzen.
[Pedro Maria Sarduy] Lehenengoa gogoratzen dodana da Ariatzatik etorri eta “Makareno” zesteruak esan eustala: zuk badakizu honetan joka- tzen? eta bota nebala pilota eta…“ep, ep … kontuz, kontuz!”. Hau ez da holan, esan eustan eta beste bateri emon eutson txanda.
[Ireneo Ajuria] Guretzat gauza barri eta itzel bat izan zan. Ez zan zesta punta ezagutu be egiten. Bertan joka-tzen eben orduko pilotariak guretzat “Jaungoikoak” izan ziren. Geroago gugaz jokatzen egon ziren orduko pelotari hareetako asko eta oso pilotari txarrak izan zirela konturatu ginen..
[Pedro Maria Oar-Arteta] Nik ez neban jakin zesta zer zan be. Eskura jokatzen neban Muxikan lagunekin eta hor Gernikako frontoian hasi nintzen jokatzen neu baino handiagoa zan zesta bategaz, Verdascogaz ibili ginen. “Venga chaval mete el riñon y dale” esaten euskun eta holan hasi ginen ikasten.
Zergatik aukeratu zenuten kirol hau?
[Enrike Berrojalbiz] Ni eskura jokatzeko prestatzen egon nintzen eta horretarako be ez egoan aukera handirik. Gernikako frontoia zabaldu zanean erraztasun gehiago egon zan eta hor hasi nintzen eskuko modalitatea laga eta eman eusten Friasen zesta bategaz hasi nintzan eta hortxe jarraitu dot. Bihotzez, ni esku pilotakoa izan naz, eta nahiko ondo jokatzen neban modalitate horretan, baina nire ibilbidea bestea izan da.
[Pedro Maria Sarduy] Niri, herriko abadeak, Don Martzelok, ekarri eustan zesta bat Durangotik. Nik zer dan be ez neban jakin, baina harexek azaldu eustan zer dan eta zelan pelotariak Ameriketara joaten ziren jokatzen eta han bost hilabete egiten dabezela etab. Markiegi edo horrelako izen bat eduki eban bigarren eskuko zesta harek eta halantxik hasi nintzen kirol honetan.
[Ireneo Ajuria] Pelotarien kontuak kontatzen ebezan gure tabernan. Alkondara loradunekaz eta etortzen zirela, autoak erosten ebezela eta ez dakit zer egiten ebela, eta guri, gazteori, ba apur bat kili-kili egiten euskun horrek orduan. Horrelako herrialdeetara joateko abentura puntua be izan gendun, baina inork ez gendun izaten zesta bat ordaintzeko lain dirurik be. Orduan, beharbada, gure gurasoek hilabetean irabazten eben soldataren ia erdia inguru kostako zan zesta bat, eta esaiok aitari zesta bat behar dozula, zesta barik atxurra!! Ez genkian non amaituko gendun, baina aurrera egin gendun. Lehen esan dodan moduan abentura puntu bat be izan eban gure hasierak.
[Pedro Maria Oar-Arteta] Gu han ibiltzen ginen Muxikan pelotaka, bizikletan, korrika eta abar, baina inoiz horrelakorik pentsatu barik. Frontoia zabaldu zanean, aitak eta esanda hasi ginen nire anaia Jose Alberto eta biok Gernikako frontoian. Orduko “Artes y Oficios” lanbide eskolan ibili ginen eta Sabino Irakasleak ixten euskun urtetan entrenamenduak egiten eta horrela hasi ginen zesta munduan.
Zelan ikusten duzue pilotari moduan zeuon bakoitzaren ibilbide profesionala munduan zehar. Zer balorazio egiten duzue?
[Enrike Berrojalbiz] Niretzat balorazio oso ona da. Hemen ez zan egon besterik. Baserrian behar egin eta besterik asko ez. Azken baten dana eman deusku pelotak. Munduan zehar ibili gara eta bizi izan gara sekula pentsatu ez gendun moduan.
[Pedro Maria Sarduy] Niretzat be balorazinoa oso ona da. Egon nazen leku guztietan ondo egon naz. Ameriketara joan ginenean lehenengo inpresinoa izan zan hango autoak ikustea. Goizean jaiki eta leihoa zabaldu eta hareek autopistak eta kotxeak ikusi. Niri paraiso bat dala iruditu jaten. Lehenengo urteetan beste kontraturik ez nebala izango esan baeusten, kristolako disgustua hartuko neban. Dirua be ikusten gendun eta guretzat aldaketa itzela izan zan eta orokorrean oso pozik bizi izan dot neure ibilbide profesionala.
[Ireneo Ajuria] Nire kanporako lehenengo irteera Filipinasera izan zan eta niretzat paraiso bat. Hango gizartean aberats batzuk eta pobre asko egon ziren orduan eta txoke bat zan hasieran, baina bertakotu egiten zara eta hemendik joan, ia inork ez gendun ezer eukiten hemen, eta zerbitzari bigaz etxean egotea, salto itzela zan guretzat. Norberak aukeratutako zerbitzariak gainera, eta ez itsusienak. Asko gustau izan jat joko eta kirol hau. Gorabeherak egon dira fabriketako, zein leku guztietako moduan, baina barriro jaioko banitz be eta aukera izan, pelotari izango nintzateke dudarik barik. Balorazinoa oso ona egiten dot.
[Pedro Maria Oar-Arteta] Ni hemendik joan nintzenean oso umea nintzen, 16 urte bakarrik izan genduzan anaia eta biok Miamira joan ginenean, eta han hasieran, intendenteagaz izan gendun presinoa, oso gogorra izan zan. Esaten euskun honenbeste kiniela ez badozuez irabazten, kanpora zoaze datorren urtean. Jende asko egoten zan ikusten be eta huts egiten bazendun, kristorenak entzuten zenduzan eta dardakadan egoten inen bankiloan be. Baina denboragaz egiten zara, presino hori superatzen dozu. Balorazinoa oso ona da orokorrean. Ostera be pelotari izango nintzateke Irineok dinoen moduan.
Zer eman eta zer kendu dizute zesta puntak?
[Enrike Berrojalbiz] Orduan dana eman euskun. Nik gura neuke oraingo beste jakin eta pelotari izan. Kendu, ezjakintasuna kendu euskun orduan. Dirua poltsikoan franku eta aukera guztiak, ba, nire damua da ez aprobetxatzea gehiago izan genduzan aukerak.
[Pedro Maria Sarduy] Emon dana eman deusku, kendu neure familiagaz egotea eta hemengo bizimodua, baina horregaz batera hemengo gauzak baloratzen jakitea be eman deust kanpoan izateak. Kanpoan zagozenean familia eta hemengo gauzak gehiago baloratzen dozuz.
[Ireneo Ajuria] Kendu gauza askorik ez deust kendu eta emon asko egin deusku pelotak. Gure formazio aldetik, mila eratako jendea ezagutzeko aukera izan dogu eta kultura desberdineko aberriekin harremana izan dogu. Emon askoz gehiago egin deusku kendu baino. Etxetik kanpora egoten zara eta beti daukazu herrimina, baina gaztea zarenean hori dana superatzen dozu, ze munduaz gozatzeko aukera pilo bat daukazu.
[Pedro Maria Oar-Arteta] Beste nire kideak esan daben moduan, ba, hemen ez egotea kendu deusku, hainbeste urtetan hemen denbora gutxi egoten izan gara. Emon asko egin deusku, lagun asko egiten dozuz, kultura desberdinetako lagunak, baina azkenean lagunik onenak bertokoak izaten dira.
Zesta puntaren urrezko garaiak ezagutu zenituzten, orain gainbehera dator kirol hau. Zergatik dela uste duzue?
[Enrike Berrojalbiz] Gauzak denborarekin aldatu egiten dira, deporte gehiago be badago munduan, denporagaz jokoak aldatu egiten dira. Grebak be egon dira, azkenean ez da gauza bakar bategatik izaten Batez be hemen behera joatea normala da Ameriketarako irteerarik ez badago. Profesional moduan ezin dozu zeure bizitza horra zuzendu ez badaukazu Ameriketarako irteerarik. Telebistaren eragina be hor dago eta esku pelotari ematen jako orain askoz indar gehiago. Gero zesta partiduak be ezin dira edonon ipini. Gauza asko dago behera etortzearen atzean.
[Pedro Maria Sarduy] Nire ustez, 70eko hamarkadatik aurrera egon da arazorik handiena. Orduan hasi ziren frontoiak hamar-hamaika hilabetetarako zabaltzen, funtzio larregi jartzen zen. Pelotari asko behar izan zen eta orokorrean honeen kalitatea jaitsi egin zan. Saturazio bat egon zan. “La avaricia rompe el saco” esaten da eta hori gertatu zan Ameriketako frontoietan. Dana gura izan eben han eta hori ezin da. Orduan ekonomia be ez egoan hain ondo, beste joko eta loteriak be jarri ziran, 1988an greba bat be egon zan eta enpresak oso txarto jokatu eben. Ez eben onartu gura izan ezer. Greba amaitu zanean berriz onera etorriko zala uste izan zan, baina ez da inoiz bueltatu lehengora harrezkero.
[Ireneo Ajuria] Nire aurrekoak esan dabena ontzat emonda, saturazinoa egon da batez be leku batean Adibidez Floridan, orduko garaietan, bederatzi frontoi egon ziran. Horrenbeste frontoi leku batean egon beharrean frontoiak zabaldu baziren Ipar Ameriketako beste estatu batzuetara, beharbada arrakasta gehiago izango eban. Beste munduko lurralde batzuetan be egon dira frontoiak, adibidez, Oriente aldean, baina sekula ez dute profesional eta enpresa moduan mailarik emon. Bertoko jendea intendente moduan jartzea frontoi horreetan, nire esperientzi pertsonaletik, esango neuke kaltegarria izan dala. Sarritan pertsona horreek oztopo izan dira pelotarien eskabideak onartzeko orduan, eurak merituak irabazi nahian ibili dira. Beste pertsona batzuk egon baziren postu horreetan nire ustez hobeto joango ziren gauzak. Beste alde batetik, zesta punta edo pala modalitateak Euskal Herrian ez dabez indartu azken hogei urteetan. Dena da esku pelota orain. Adibidez Bilbon Frontoi barri itzel bat egin dabe eta, zergatik ez dabe prestau frontoi hori beste modalitate batzuetan be jokatzeko? Hori da beste alde garrantzitsu bat zesta puntaren gainbehera etortzearena.
[Pedro Maria Oar-Arteta] Nire ustez, arrazoi bat hemen esan dabena da. Bost hilabete izatean pelotariak hona etortzen ziren eta hemen egiten eben udako denboraldia eta hamaika hilabetera pasatzean, han jokatzen eben pelotariak hona jokatzen ez ziren etortzen eta hemen ahuldu egin zen zesta. Figura gehienak han gelditzen ziren eta hemen ez zan egoten pelotaririk frontoietan jokatzen jartzeko.
Penagarria da munduan zehar ezagutu izan den euskal kirol bat horrela egotea
[Enrike Berrojalbiz] Mundu guztian zabalduta egon den euskal kirol bat izan da eta orain dagoen moduan egotea ezin da ulertu. Erraminta modalitate honeek ahaztuta dagoz, bertan behera lagata eta kostako da berriz altxatzea.
[Pedro Maria Sarduy] Munduan zehar Euskal Kulturaren zati baten emisario batzuk izan gara. Joaten zara Floridara eta leku guztietan Jai Alai ikusten dozu. Hainbeste emon dabena orain horrela egotea penagarria da. Pilotariak gaur egun prestigioa galdu du. Sasoi batean ospe eta prestigio handiko pertsona kontsideratuta
egon ziren pelotariak.
[Ireneo Ajuria] Nik pentsatzen dot mundu mailan Euskal Herriaren izena gehien zabaldu daben jokoa zesta izan dala. Atera kontu, Egipton: Kairon eta Alejadrian, gero Orienten: Txina partean, Indonesian, Filipinasen, gero Ipar Ameriketan eta Hego Amerikan milaka pelotari zabalduta munduan zehar. Euskal Herriko enbajadoreak izan dira eta gainera izen onagaz mila lekutan. Hortik aparte dibisa eta diru asko ekarri dabe hona. Guzti hori zesta punta modalitateak egin du eta gaur egun aintzakotzat be ez dabe hartzen hemengo instituzioek. Lehen esan dogun moduan kristolako futbol zelaia egingo dabe Bilbon denon diruagaz eta frontoi bat be egin dabe eta berori erramintagaz jokatzeko ez dago prestatuta. Nik ez dot onartzen hori.
EEBBetan adibidez Dania eta Miamiko frontoiak daude zabalik bakarrik orain. Maila handiko pilotariak ari direla bertan dio IJAPAk, baina pena bat dela hemen ez ematea aldarrikapen eta entzute gehiago horrei. Zer uste duzue?
[Enrike Berrojalbiz] Ez da erraza. Hemen enpresario bi dagoz eta euren artean ez dira konpontzen.Eta Iparraldean beste enpresa bat. Enpresa bat bakarrik balego hobeto izango litzateke eta fundamentu gehiago egongo litzateke.
[Pedro Maria Sarduy] Bai, pelotari oso onak dagoz eta euren artean kanpeonato bat jokatzen dabizenean oso deporte polita da eta penagarria da ez emotea entzute gehiago.
[Ireneo Ajuria] Nik pentsetan dot enpresarioen eta federazioaren errua be badala. Federaziokaz batera enpresa guztiak parte hartu behar dabe. Batak egitekotan, besteak egitekotan azkenean inork be ez dau ezer egiten. Urte asko daroaguz horrela eta pelota amaituta ez badago be, gitxi falta jako eta zeozer ez bada egiten amaituta dago.
[Pedro Maria Oar-Arteta] Federazioak bai badauka erantzukizuna. Zestari ez deutso laguntzarik emoten ez hemengoak ez nazioartekoak.
IJAPAk salatzen du baita onartezina dela hemen dauden ia laguntza guztiak esku pilotari ematea?
[Enrike Berrojalbiz] Kuestinoa da edozein herritan eskuz jokatzeko frontoiak dagozala eta udaletxeak herriko jaietarako eta diru bat jartzen dau partiduak ipinteko eta telebistaren laguntza be izaten dau. Horrela partidu horreek ez dira defizitarioak izaten eta aurrera ateratzen dira ezer arriskatu gabe eta astero dago telebista esku pelotaren gainean, baina zesta puntan jokatzeko leku guztietan ezin da jokatu. Esan dodan moduan udaletxe eta telebistaren laguntzagaz eta telebista faktore garrantzitsua da kirol bat promozionatzeko. Ezin da konparatu gaur egun esku pelotak eta zestak daukaten laguntza.
[Pedro Maria Sarduy] Nik ez dakit hemen zelan dagoan, baina zestak behar leuke laguntza dagoen lekutik ateratzeko.
Danian egindako bilera eta prentsaurreko batean Jose Ramon Oyarbide IJAPAko buruak adierazi du pilotariak kokoteraino daudela daukaten egoerarekin eta zerikusia duten alderdi guztiak bildu, ados jarri, eta irtenbideak bilatzen ahalegina jarri behar dela. Uztailaren amaieran dago Gernikan kongresu bat alde guztiak biltzeko asmoz irtenbideak bilatzeko.
[Enrike Berrojalbiz] Asuntoa urrun joan da eta ez da izango erraza altxatzea, baina ahalegina egin behar da. Batez be faktore nagusia Ameriketako frontoiak zabalik mantentzea da. Han frontoiak zestarako itxi ezkero ez da egongo zer eginik. Zeozer beti lortzen da mugitu ezkero, geldi egonda ezebez. Zesta txarto dago, pala ondino txarrago.
[Pedro Maria Sarduy] Ez jokatzen, baina hor munduan dagozan berrogeita hamar urtetik gorako pertsonak kanpora joan behar dute. Nik uste dot gazteek egin behar dabela erreboluzioa. Pertsona horreek
eginda daukate euren bizimodua eta ez dira mugituko.
[Ireneo Ajuria] Batez be gazteak mugitzen dabe kirola eta gaur egun gazteek beste deporte batzutara zuzentzen dira. Ikusten dozu telebista edo hartzen dozu egunkari bat eta hor daukazuz beste deporte asko, baina zestari buruz oso gitxi. Pelotarien esku ez dago hori. Enpresaren eta instituzioen esku dago hori.
Zer egin daiteke zuen ustez zesta berpizteko ?
[Enrike Berrojalbiz] Gaztetxoentzat partiduak sarri jarri torneotxoak ipinita. Zestak erosteko laguntzak emon. Zestak asko kostatzen dira eta hori be eragozpen bat da zaletasuna aurrera eroateko. Gazteentzat oso kirol garestia da. Apur bat jokatzen hasten direnean soldatatxo bat jarri partiduko edo, erramintak erosi eta interesa pizteko. Instituzioen laguntza beharrezkoa da. Enpresak be parte hartu behar dabe, kirol hau aurrera ateratzeko batera jokatuz.
[Pedro Maria Sarduy] Telebista eta egunkariak be zaletasuna sortzeko ezinbestekoak dira. Torneoak edo
sari bereziak jarri, esku pelotan jartzen diren moduan. Publizitate mundua be hor dago.
[Ireneo Ajuria] Diputazioek eta Euskal Gobernuak parte hartu behar dabe. Pertsona bat gaizorik larri dagoenean ematen jakon laguntzagaz parekatzen dot nik. Ardura hartu behar dabe eta laguntza emon. Ez da zertan milioi asko sartu. Laguntza apur bat eta interes apur bat jarri behar da. Udaletxeek be parte hartu behar dabe. Beste alde batetik, herriko eskoletan zestarako zaletasuna sortu behar da, horretarako kantxak libre izan euren saiotxoak egiteko etab. Geu gaztetan hasi ginen moduan.
[Pedro Maria Oar-Arteta] Beste kirol batzuetarako diru asko sartu izan da eta zestarako ez da egon ezer. Egin diran frontoi barriak ez dira egin zestara jokatzeko egokituta. Beharbada Bilboko frontoi barria zestarako egokitu ezkero hor jarri ahal dira torneoak. Bilbok aukera gehiago emoten dauz eta. Federazioak gehiago inplikatzea eta parte hartzea be beharrezko ikusten dot.
http://www.gernikaldaba.com/
En estos días en los que Internet y las redes sociales han entrado a formar parte de nuestras vidas tuvimos unos visitantes muy especiales con motivo de las experiencias en cancha que la escuela de pelota imparte en el Jai Alai los sábados a la mañana. Guiados por Itxaso de la oficina de turismo de Gernika continuaban con la excursión de #BizkaiaCostaVasca esta vez para descubrir el frontón de cesta punta y como se dice en la web de destinos actuales "sentirse pelotaris por un día". 
